بازار مشتقات در ایران

آشنایی با بورس و انواع بازار بورس

برای شناخت و فهمیدن این موضوع که واقعا بورس چیست و آشنایی بیشتر با آن بهتر است از “بازار” و تعریف آن شروع کنیم. در یک تعریف ساده، می توان گفت که:

✓بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می گیرد.

✓ساده تر این است که بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله ای صورت پذیرد بازار تشکیل شده است.

✓ این شرایط می تواند مکان خاصی یا شبکه ای ارتباطی مثل اینترنت باشد.

✓ در بازارها به طور کلی دو نوع دارایی، دارایی های واقعی و دارایی های مالی، مورد معامله قرار می گیرند.

◯ دارایی های واقعی همان دارایی های فیزیکی هستند (مثل زمین، ساختمان و انواع کالا مانند ماشین، لوازم خانگی و …)

◯ دارایی های مالی و دارایی های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت.

بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف مورد معامله قرار می گیرد.

فرابورس چیست؟

در کنار بورس سهام، بازار مجزایی وجود دارد موسوم به فرابورس (OTC) یا خارج از بورس.

در تعریف جهانی فرابورس، سهام شرکت‌هایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند به صورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله می‌شوند.

در فرابورس سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات دارد و صرفا برای جلوگیری از کلاه‌برداری‌ها معامله شرکت‌هایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام می‌دهند.

البته باید در نظر داشت که فرابورس ایران از شکل فرابورس در دنیا متمایز شده و خود در حد یک بورس فعالیت می‌کند. یعنی فرابورس ایران صرفا جایی برای معاملات توافقی سهام نیست و بسیاری از شرکت‌ها در این بازار حضور دارند و مشابه معاملات سهام با مکانیزم عرضه و تقاضا و به صورت برخط معامله می‌شوند.

همچنین تعداد قابل توجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله می‌شوند و در نتیجه این شرکت را به یک بورس کامل تبدیل کرده است. دامنه نوسان شرکت‌های فرابورسی همانند شرکت‌های بورس اوراق بهادار 5 درصد است.

بازاری به نام بورس کالا

بورس کالا نیز نوع دیگری از انواع بورس محسوب می‌شود. در بورس‌های کالایی معاملات روی یک کالای فیزیکی انجام می‌شود. بنابراین، بورس کالا مکانی است که طلا، فلزات، محصولات کشاورزی و … مورد معامله قرار می‌گیرند.

عموما بورس کالا مورد توجه فعالان واقعی اقتصاد در بخش تولید و تجارت است. یعنی کسانی که مستقیما در فعالیت خود نیاز به یک کالای مشخص دارند از طریق بورس در قیمت‌هایی شفاف‌تر و در فضایی رقابتی احتیاج خود را رفع می‌کنند.

این معاملات به بازار موسوم به معاملات فیزیکی مربوط می‌شود. در کشورمان بورس کالا به صورت بسیار محدود دارای بازار آتی و آپشن است و در نتیجه عموما بازیگران حقوقی در معاملات بازار فیزیکی بورس کالا فعالیت دارند. معاملات بورس آتی سکه یا اختیار سکه جزو معدود ابزارهایی است که در بورس کالایی کشورمان وجود دارد که در آن تعداد زیادی از فعالان حقیقی نیز حضور دارند.

بازار فیوچرز یا آتی چیست؟

در عمل بازارهایی برای معاملات غیرفیزیکی کالاها تعریف شده است که به بازار فیوچرز یا آتی (futures) و آپشن یا اختیار (options) شهرت دارند. در این بازارها کالاها برای تحویل در آینده معامله می‌شوند.

در این بازارها دو گروه فعالیت می‌کنند؛ مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان واقعی در کنار سفته‌بازان. هدف حضور بخش واقعی در بازار آتی و آپشن آن است که درآمد یا هزینه‌های خود را از ریسک‌های احتمالی مبری کنند. به این عملیات پوشش ریسک (hedge) گفته می‌شود که خریدار یا فروشنده یک کالا قیمت معامله یک محصول در آینده را تثبیت می‌کند.

اما گروه دوم موسوم به سفته‌بازان از نوسان قیمت‌ها در قراردادهای آتی یا اختیار کسب سود می‌کنند. بنابراین، بر خلاف بورس کالای فیزیکی، حضور افراد خُرد در بازارهای آتی و آپشن مرسوم است.

بازاری به نام بورس انرژی

یکی دیگر از انواع بورس که از سال 91 به بورس‌های ایران اضافه شد، بورس انرژی است. این بورس یه نوع بورس کالایی است که در آن معاملات حامل‏های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر آن انجام می‌شود. حامل های انرژی شامل نفت، گاز، برق و … است.

بورس انرژی عنوان چهارمین بورس کشور است که به منظور عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفته است.

انواع بازار‌های مالی (Types of financial markets)

در این مقاله به بررسی و توضیح انواع بازار‌های مالی می‌پردازیم.

بازار‌های مالی

بازارهای مالی به طور گسترده به هر بازاری که در آن معامله اوراق بهادار انجام می‌شود، از جمله بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقات و غیره می‌گوییم. وجود این بازار‌ها به منظور کارکرد روان اقتصاد‌های کلان در سطح بین المللی بسیار مهم و حیاتی می‌باشد.

شناخت انواع بازار‌های مالی

بازار‌های مالی یک فضای فیزیکی یا پلتفرم مجازی است، که در آن امکان خرید و فروش سهام و یا سایر دارایی‌های ارزشمند فراهم می‌باشد. مثلا در بازار سهام، سهام چند شرکت خاص به طور عمومی در بین مردم خرید و فروش می‌شود. همچنین در بازار فارکس، پول رایج کشور‌های مختلف بین خریداران و فروشندگان تبادل می‌گردد. بازار‌های مالی در کشور‌هایی که اقتصاد سرمایه‌داری دارند، در سهولت امور اقتصادی نقش مهمی دارند. فعالان بازار (خریدار‌ان و فروشندگان)، با سرمایه‌گذاری روی دارایی‌های مختلف، سرمایه خود را در این بازار به گردش در می‌آورند.

بازار سهام تنها یکی از انواع بازارهای مالی است. بازارهای مالی با خرید و فروش انواع مختلفی از ابزارهای مالی از جمله سهام، اوراق قرضه، ارزها و مشتقات ایجاد می‌شوند. ایجاد شفافیت در بازارهای مالی به شدت مهم است. این شفافیت سازی با اطلاعاتی از قبیل گزارش‌های فروش،‌ وام‌ها،‌ بدهی‌ها، سودها،‌ قیمت‌های لحظه‌ای و… که در پلتفرم‌های مختلف اطلاع‌رسانی شده و تحلیل‌گرها و معامله‌گر‌ها بر اساس آن‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند ایجاد می‌شود. هم‌چنین قیمت سهام یا سایر دارایی‌هایی که در یک بازار مالی خرید و فروش می‌شود،‌ الزاماً نشان‌دهنده‌ی ارزش واقعی آن دارایی نیست و می‌تواند متفاوت باشد.

برخی از بازارهای مالی کوچک با فعالیت اندک هستند و برخی دیگر مانند بورس نیویورک (NYSE) روزانه تریلیون ها دلار اوراق بهادار معامله می شود. بازار سهام یک بازار مالی است که سرمایه گذاران را قادر می‌سازد تا سهام شرکت های سهامی عام را معامله کنند. بازار اولیه مکانی است که شرکت ها برای اولین بار سهام خود را عرضه می کنند، که به آن عرضه اولیه عمومی (IPO) گفته می شود و با این روش سهام شرکت خود را به فروش می رسانند. هر گونه معامله بعدی سهام در بازار ثانویه اتفاق می‌افتد، جایی که سرمایه گذاران اقدام به خرید و فروش اوراق بهاداری را که قبلاً مالک آن هستند، می‌نمایند.

نکته مهم:

قیمت اوراق بهادار در بازارهای مالی ممکن است لزوماً ارزش ذاتی واقعی آنها را منعکس نکند.

انواع بازار‌های مالی

بازار‌های سهام

شاید فراگیرترین بازارهای مالی، بازارهای سهامی باشند. این بازارها مکان‌هایی هستند که شرکت ها سهام خود را در آن منتشر می‌کنند و توسط معامله‌گران و سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شوند. بازارهای سهام، یا بازارهای بورس، توسط شرکت‌ها برای افزایش سرمایه از طریق عرضه اولیه عمومی (IPO) استفاده می‌شوند. سهام متعاقباً بین خریداران و فروشندگان مختلف در بازاری که به عنوان بازار ثانویه شناخته می‌شود معامله می‌شود.

شرکت‌کنندگان معمولی در بازار سهام شامل سرمایه‌گذاران و معامله‌گران (هم خرده‌فروشی و هم نهادی) و همچنین بازارسازان (MM) و متخصصانی هستند که نقدینگی را حفظ می‌کنند و بازارهای دوطرفه را ارائه می‌کنند. خرید و فروش سهام در پلتفرم‌های مخصوصی انجام می‌شود. معامله‌گرها، هم می‌توانند به صورت حضوری در سازمان بورس و هم به صورت غیرحضوری با استفاده از پلتفرم‌های واسطه به نام «کارگزار» (Broker) در بازار سهام فعالیت کنند. کارگزاران اشخاص ثالثی هستند که معاملات بین خریداران و فروشندگان را تسهیل می‌کنند، همچنین کارگزار زیرساختی فراهم می‌کند تا خریدارها و فروشنده‌ها به اطلاعات لیست شرکت‌ها،‌ قیمت لحظه‌ای سهام،‌ شرکت در عرضه اولیه سهام و غیره به راحتی دسترسی داشته و معاملات خود را انجام دهند. کارگزار در ازای انجام هر معامله، درصدی از حجم معامله را به عنوان کارمزد دریافت می‌کند.

سهام شرکت ها در بازارهای رسمی بورس‌( نظیر بورس نیویورک (NYSE) یا نزدک) یا خارج از بورس (OTC) معامله می‌شود.

بازارهای خارج از بورس

بازار خارج از بورس (OTC) که مخفف عبارت Over The Counter Markets می‌باشد یک بازار غیرمتمرکز است، به این معنی که مکان‌های فیزیکی ندارد و معاملات به صورت الکترونیکی انجام می شود، که در آن فعالان بازار اوراق بهادار را مستقیماً بین دو طرف بدون کارگزار معامله می‌کنند. در حالی که بازارهای فرابورس ممکن است معاملات سهام خاصی را انجام دهند (به عنوان مثال، شرکت های کوچکتر یا پرریسک تر که معیارهای فهرست بندی بورس ها را ندارند)، بیشتر معاملات سهام از طریق بورس انجام می شود. با این حال، برخی از بازارهای مشتقه منحصراً فرابورس هستند و بنابراین بخش مهمی از بازارهای مالی را تشکیل می دهند. به طور کلی در بازارهای (OTC) حجم نقدینگی و مقررات کمتری وجود دارد و معاملات آن شفافیت دیگر بازارهای مالی را ندارد.

بازارهای اوراق قرضه

اوراق قرضه اوراق بهاداری است که دولت‌ها یا سازمان‌ها به منظور کسب سرمایه برای اجرای پروژه‌های تولیدی، عمرانی، خدماتی و ….. منتشر می‌نمایند. این اوراق دارای تاریخ و سر‌رسید باز‌پرداخت می‌باشند. همچنین نرخ سود آنها مشخص می‌باشد که این نرخ سود از قبل توسط دولت، بانک و یا شرکت مربوطه مشخص می‌شود.

بازار‌های مشتقه

بازار‌های مشتقه اوراقی‌ است که ازیک دارایی مشتق می‌شود. به طور مثال خرید و فروش سهام شرکت‌های آمریکایی که در بورس اوراق بهادار آمریکا می‌باشند تنها برای افرادیکه به بورس آمریکا دسترسی دارند امکان پذیر می‌باشد. بنابراین امکان معامله سهام این شرکت‌ها برای سایرین وجود ندارد. از این‌رو کارگزاران ابزاری به نام مشتقه طراحی کردند که بر اساس نرخ سهام شرکت‌های مربوطه ارزش‌گذاری می شود.

با استفاده از این امکانات می‌توان روی هر چیزی مثل سهام،‌ اوراق قرضه،‌کالا، ارز رایج کشورها،‌ نرخ بهره، شاخص بازار و غیره به صورت دوطرفه معامله کرد.‌ یعنی هم از صعود و هم از نزول قیمت می‌توان به سود رسید.در حقیقت چیزی که توسط معامله‌گرها خرید و فروش می‌شود،‌ از ارزش یک دارایی دیگر مثل کالا،‌ سهام، شاخص، یا ارزدیجیتالی مثل بیت کوین مشتق شده و قیمت آن را دنبال می‌کند. پس یک دارایی بازار مشتقات در ایران مشتق‌شده به تنهایی فاقد ارزش ذاتی است و قیمت آن به ارزش یک دارایی دیگر مرتبط است.

بازار آتی (Futures Contracts) و همچنین (CFD) جزء بازار مشتقه می‌باشند. بازارهای آتی از مشخصات قراردادهای استاندارد شده استفاده می‌کنند. همچنین به خوبی تنظیم می‌شوند و از اتاق‌های پایاپای برای تسویه و تایید معاملات استفاده می‌کنند. بازارهای اختیار معامله، مانند بورس اوراق بهادار هیئت مدیره شیکاگو (CBOE)، به طور مشابه قراردادهای اختیار معامله را فهرست و تنظیم می کنند. بورس اوراق بهادار و اختیار معامله ممکن است قراردادهایی را در طبقات مختلف دارایی، مانند سهام، اوراق بهادار با درآمد ثابت، کالاها بازار مشتقات در ایران و غیره فهرست کند.

بازار فارکس

بازار فارکس (بازار مبادلات ارزی) بازاری است که در آن شرکت کنندگان می‌توانند خرید، فروش، پوشش ریسک و سفته بازی در مورد نرخ مبادله بین جفت ارزها را انجام دهند. به بیان دیگر بازار‌های ارزی به بازاری اشاره دارد که در آن ارز رایج کشورها مثل دلار، یورو،‌ پوند، ین،‌ کرون، فرانک و غیره با هم مبادله می‌شوند. شایان ذکر است بازار فارکس نقدشونده‌ترین بازار در جهان است. بازار ارز بیش از 5 تریلیون دلار معاملات روزانه را انجام می‌دهد که بیشتر از مجموع بازارهای آتی و سهام است.

بازار تبادل ارزهای خارجی یک بازار غیرمتمرکز محسوب می‌شود و از مجموعه‌ای از سیستم‌های کامپیوتری و بروکرها در سراسر جهان تشکیل شده است. از مهم‌ترین فعالان بازار بازار تبادل ارزهای خارجی می‌توان بانک‌ها، کمپانی‌های تبلیغاتی،‌ بانک‌های مرکزی، شرکت‌های مدیریت سرمایه و صندوق‌های پوشش ریسک را نام برد. هم‌چنین بروکرها (همان کارگزارها) و سایر سرمایه‌گذارها و حتی مردم معمولی نیز می‌توانند در بازار تبادل ارزهای خارجی فعالیت کنند و به مبادله‌ی ارز کشورهای مختلف بپردازند.

ایرانیان می‌توانند با استفاده از برخی واسطه‌ها و بروکرهای خارجی در بازار تبادل ارزهای خارجی فعالیت کنیم. کلیه‌ی دارایی‌هایی که از این طریق خرید و فروش می‌شوند در دسته‌ی CFD‌ها قرار می‌گیرند. یعنی دارایی خریداری شده ماهیت واقعی ندارد و بروکر از این راه، امکان معامله‌ی این دارایی‌ها را با ارزش لحظه‌ای واقعی برای ما فراهم می‌کند.

در صورت تمایل می‌توانید با مراجعه به وبسایت www.tahlil.school ، ویدیو آموزشی و مقاله نحوه بررسی کارگزاری‌ها(بروکر‌ها) در بازار فارکس را مشاهده و مطالعه نمایید.

بازار‌های کالا

بازارهای کالا مکان‌هایی هستند که تولیدکنندگان و مصرف کنندگان برای تبادل کالاهای فیزیکی در آن فعالیت می‌نمایند. کالاهای فیزیکی مانند محصولات کشاورزی (مانند ذرت، دام، سویا)، محصولات انرژی (نفت، گاز، اعتبار کربن)، فلزات گرانبها (طلا، نقره، پلاتین)، یا کالاهای نرم (مانند پنبه، قهوه و شکر) می‌باشند. اینها به عنوان بازارهای کالای نقطه‌ای شناخته می‌شوند، جایی که کالاهای فیزیکی با پول مبادله می‌شوند.

با این حال، عمده معاملات در این کالاها در بازارهای مشتقه انجام می‌شود. از کالاهای لحظه ای به عنوان دارایی‌های اساسی استفاده می‌کنند. معاملات آتی و اختیار خرید کالاها هم در فرابورس و هم در بورس‌های سراسر جهان مانند بورس کالای شیکاگو (CME) و بورس بین قاره‌ای (ICE) مبادله می‌شوند.

بازار‌های ارز دیجیتال

در چند سال گذشته شاهد معرفی و ظهور ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت کوین، اتریوم و غیره هستیم. این‌ها دارایی های دیجیتال غیرمتمرکز مبتنی بر فناوری بلاک چین هستند. امروزه، صدها توکن ارزهای دیجیتال در دسترس هستند و در سراسر جهان در مجموعه‌ای از مبادلات ارز دیجیتال مستقل آنلاین معامله می شوند. این صرافی‌ها میزبان کیف پول‌های دیجیتالی هستند. به این وسیله معامله گران می‌توانند یک ارز رمزنگاری شده را با ارز دیگر یا پول های فیات مانند دلار یا یورو مبادله کنند.

از آنجایی که اکثر صرافی های رمزنگاری پلتفرم های متمرکز هستند، کاربران در معرض هک یا کلاهبرداری هستند. صرافی های غیرمتمرکز نیز در دسترس هستند که بدون هیچ مرجع مرکزی کار می کنند. این صرافی ها امکان تجارت مستقیم همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به یک مرجع واقعی مبادله برای تسهیل تراکنش ها فراهم می کنند. معاملات آتی و اختیار معامله در ارزهای دیجیتال اصلی نیز موجود است.

نمونه‌هایی انواع بازار‌های مالی

بخش های فوق روشن می کند که “بازارهای مالی” از نظر دامنه و مقیاس گسترده هستند. برای ارائه دو مثال عینی دیگر، نقش بازارهای سهام را در آوردن یک شرکت به عرضه اولیه عمومی سهام در نظر می‌گیریم.

بازارهای سهام و عرضه اولیه سهام

یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین بازار مالی، بازار سهام یا همان بورس سهام می‌باشد. در این نوع بازار، سهام شرکت‌های مشخصی توسط سرمایه‌گذارهای مختلف به صورت عمومی خرید و فروش می‌شود. هدف از فروش سهام یک شرکت، افزایش میزان سرمایه و نقدینگی شرکت‌ها به منظور توسعه‌ی کسب‌وکار شرکت است. زمانی که سهام یک شرکت، اولین بار برای فروش در بازار سهام ارائه می‌شود، یک «عرضه اولیه سهام» یا (IPO) برگزار می‌شود و سرمایه‌گذارهایی که به فعالیت آن شرکت اعتقاد دارند،‌ این سهام را خریداری می‌کنند. با فعالیت شرکت و ارائه‌ی خدمات یا کالاها و توسعه‌ی آن کسب‌وکار، به مرور ارزش سهام آن شرکت افزایش می‌یابد و سرمایه‌گذارها از این راه به سود می‌رسند.

IPO (عرضه اولیه) همچنین به سرمایه گذاران اولیه در شرکت فرصتی برای نقد کردن بخشی از سهام خود ارائه می‌دهد. اغلب در این فرآیند پاداش‌های بسیار خوبی دریافت می‌کنند. در ابتدا، قیمت IPO معمولاً توسط پذیره نویسان از طریق فرآیند قبل از بازاریابی تعیین می‌شود.

ابتدا سهام شرکت در بورس عرضه می‌شود و معاملات در آن آغاز می‌شود.سپس قیمت این سهام با ارزیابی و ارزیابی مجدد ارزش ذاتی و عرضه و تقاضای آن سهام در هر لحظه از زمان توسط سرمایه‌گذاران و معامله‌گران، تغییر می‌کند.

سوالات متداول بازار‌های مالی

انواع مختلف بازار‌های مالی چیست؟

برخی از نمونه‌های بازارهای مالی و نقش‌های آن‌ها شامل بازار سهام، بازار اوراق قرضه، فارکس، کالاها و بازار املاک و مستغلات و چندین مورد دیگر است. بازارهای مالی را می‌توان به بازارهای سرمایه، بازار ارزی، بازارهای اولیه در مقابل ثانویه و بازارهای فهرست شده در مقابل بازارهای فرابورس تقسیم کرد.

بازار‌های مالی چگونه کار می‌کنند؟

علیرغم پوشش بسیاری از طبقات دارایی‌های مختلف و داشتن ساختارها و مقررات مختلف، همه بازارهای مالی اساساً با گرد هم آوردن خریداران و فروشندگان در یک دارایی یا قرارداد و اجازه دادن به آنها برای تجارت با یکدیگر کار می‌کنند. این اغلب از طریق یک حراج یا مکانیزم کشف قیمت انجام می‌شود.

کارکرد‌های اصلی بازار‌های مالی چیست؟

بازارهای مالی به دلایل مختلفی به وجود آمده‌اند، اما اساسی ترین کارکرد این است که امکان تخصیص کارآمد سرمایه و دارایی ها در یک اقتصاد مالی را فراهم کند. بازارهای مالی با اجازه دادن به بازار آزاد برای جریان سرمایه، تعهدات مالی و پول، اقتصاد جهانی را روان‌تر می‌کنند. در عین حال به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند در افزایش سرمایه در طول زمان مشارکت کنند.

چرا بازار‌های مالی مهم هستند؟

بدون بازارهای مالی، گردش سرمایه در جوامع به طور کارآمد اتفاق نمی‌افتد. همچنین فعالیت‌های اقتصادی مانند تجارت، معامله، سرمایه گذاری و فرصت‌های رشد به شدت کاهش می‌یابد.

چه کسانی وارد بازار‌های مالی می‌شوند؟

شرکت‌ها از بازارهای سهام و اوراق قرضه برای جذب سرمایه از سرمایه گذاران استفاده می‌کنند. سفته بازان به طبقات مختلف دارایی نگاه می‌کنند تا روی قیمت های آینده شرط بندی کنند. معامله‌گران محافظه‌کار از بازارهای مشتقه برای کاهش ریسک‌های مختلف استفاده می‌کنند. کارگزاران اغلب به عنوان واسطه ای عمل می‌کنند که خریداران و فروشندگان را با هم جمع می‌کنند و برای خدمات خود کمیسیون یا هزینه‌ای دریافت می‌کنند.

شایان ذکر است داشتن دانش کافی برای ورود به بازار‌های مالی برای بهبود عملکرد توصیه می‌شود در صورت تمایل می‌توانید با مراجعه به وبسایت مدرسه تحلیل با دوره‌های آموزشی تحلیل تکنیکال آشنا شوید.

جمع بندی

در این مقاله به معرفی انواع بازار‌های مالی پرداختیم. همانطور که گفتیم بازار‌های مالی شامل بازار سهام، بازار (OTC)، بازار اوراق قرضه، بازار ارزی، بازار مشتق، بازار فارکس، بازار کالا و بازار ارز‌های دیجیتال می‌باشند. بازار فارکس دارای بیشترین حجم معاملات می‌باشد و بنابراین نقد‌شوندگی بسیار بالایی دارد. لازم به ذکر است بازار ارز‌های دیجیتال حدود یک دهه قدمت دارد و بسیار در حال رشد می‌باشد.

همانطور که بیان کردیم بازار سهام معروف‌ترین بازار مالی است و مکانی به منظور خرید و فروش سهام شرکت‌های مختلف می‌باشد. در کل می‌توان گفت بازار‌های مالی نقش بسیار مهمی در اقصاد کشور‌ها و همچنین اقتصاد جهان دارند.

زنگ آغاز معاملات قراردادهای اختیار خریدوفروش در بازار مشتقه فرابورس نواخته شد

قراردادهای اختیار خریدوفروش با فراهم کردن امکان پوشش ریسک در بازار و نیز امکان کسب سود در شرایط مختلف بازار ازجمله شرایط صعودی و نزولی (بازار دو طرفه) به تعمیق بازار، تقویت ثبات در بازار سهام از طریق انتقال رفتارهای هیجانی از بازار نقد به بازار مشتقات و نیز تنوع‌بخشی به ابزارهای موجود در بازار کمک شایانی می‌کنند.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل مدیریت ارتباطات فرابورس ایران، امروز دومین روز پس از آغاز معاملات قراردادهای اختیار خرید و فروش سهام شرکت ذوب‌آهن اصفهان با سررسید آذرماه ۱۴۰۰ در فرابورس ایران است تا این ابزار مشتقه پرطرفدار به طور رسمی در اختیار سرمایه‌گذاران فرابورسی قرار گیرد.

در نخستین روز از آغاز دوره معاملاتی قراردادهای اختیار خرید و فروش سهم شرکت ذوب‌آهن اصفهان که روز گذشته ۱۸ مردادماه در بازار فرابورس رقم خورد، تعداد ۱۰ قرارداد با قیمت ۷۳۰ ریال در اختیار خرید ذوب با قیمت اعمال ۴۰۰۰ ریال و اندازه قرارداد ۱۰۰۰ سهم با تاریخ سررسید۱۷ آذر۱۴۰۰ معامله شد.

مطابق با دستورالعمل قراردادهای اختیار معامله بورس تهران و فرابورس ایران مصوب هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، نحوه درج قراردادهای اختیار معاملات با شرط حداقل سه قرارداد بوده که مبتنی بر تعریف حداقل یک قرارداد در سود، حداقل یک قرارداد بی‌تفاوت و حداقل یک قرارداد در زیان است.

بر این اساس قراردادهای اختیار خرید و فروش سهام شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان همگی با تاریخ سررسید ۱۷ آذرماه سال جاری و با قیمت‌های سررسید به شرح جدول زیر از دوشنبه هجدهم مردادماه برای تمامی معامله‌گران مجاز در بازار مشتقات فرابورس ایران قابل معامله شده است.

مزایای قراردادهای اختیار خرید و فروش

قراردادهای اختیار خرید و فروش روی سهام، از نمونه‌ ابزارهای پرطرفدار مشتقات در دنیای مالی محسوب می‌شوند. این ابزارها با فراهم کردن امکان پوشش ریسک در بازار و نیز امکان کسب سود در شرایط مختلف بازار از جمله شرایط صعودی و نزولی (بازار دو طرفه) به تعمیق بازار، تقویت ثبات در بازار سهام از طریق انتقال رفتارهای هیجانی از بازار نقد به بازار مشتقات و نیز تنوع بخشی به ابزارهای موجود در بازار کمک شایانی می‌کنند. آنطور که اداره بازار مشتقات فرابورس ایران تاکید کرده است با توجه به مخاطرات احتمالی موجود در بازار مشتقات ناشی از خاصیت اهرمی آن، به سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه توصیه شده است که پس از بهره‌مندی از آموزش‌های لازم بازار مشتقات در ایران و نیز به صورت محدود در این بازار به فعالیت بپردازند.

راه‌اندازی ماشین حساب محاسبه ریسک بازار مشتقات

سپیده رستمی‌نیا، رییس اداره بازار مشتقات فرابورس گفت: آپشن‌ها یا اختیار معامله جذاب‌ترین ابزار در این بازار است. رستمی‌نیا در این برنامه از راه‌اندازی ابزاری جدید برای کمک به محاسبه ریسک خبر داده و گفت که ماشین حساب معامله تئوریک به زودی روی وبسایت فرابورس قرار خواهد گرفت. سپیده رستمی‌نیا رییس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران در توضیح اینکه اوراق اختیار چیست، اظهار کرد: اختیارها انواع اوراقی هستند که اختیار معامله یک دارایی را در آینده به سرمایه‌گذار می‌دهند. رستمی نیا با اشاره به اهرمی بودن ابزار اختیار معامله عنوان کرد: اهرمی بودن یعنی بتوان با پول کمی وارد سرمایه‌گذاری شد اما با سود یا زیان بیشتری مشارکت در سرمایه‌گذاری امکان پذیر باشد. او به ریسک‌های اوراق اختیار اشاره کرد و افزود: ریسک این اوراق بسته به هر پوزیشنی متفاوت است اما کمترین ریسک دارنده اختیار خرید این است اگر به سررسید برسد و آپشن را اعمال نکند، سرمایه از بین می‌رود اما در بازار سهام چنین ریسکی وجود ندارد و می‌توان سهام را نگه‌ داشت.

رستمی‌نیا دو طرفه بودن را از ویژگی‌های مهم این بازار دانست و گفت: از جذابیت‌های بازار آپشن و بازار مشتقات این است که می‌توان در زمان افت قیمت با انواع ابزارهای این بازار، سود شناسایی کرد و این ویژگی بازار مشتقه را متفاوت از بازار سهام می‌کند.

او با اشاره به اینکه در بازار سهام باید یک دارایی فیزیکی در اختیار سرمایه‌گذار باشد تا امکان فروش آنی فراهم شود، تصریح کرد: در بازار نقد نمی‌توانیم دارایی را که نداریم به فروش برسانیم. اما در آپشن، فروش به مفهوم وجود یک دارایی که در اختیار داریم نیست بلکه قصد داریم وارد یک قرارداد بشویم، به این ترتیب که این قرارداد سررسیدی دارد که باید در زمان مقرر اعمال شود، در این بازار وجه تضمین برای اجرای تعهد در موعد مقرر وجود دارد که این وجه در حساب کارگزاری شارژ می‌شود. رستمی نیا «آموزش و فرهنگ‌سازی» را موضوع بسیار مهمی برای توسعه بازار مشتقات دانست و گفت: سرمایه‌گذاران در قدم اول باید با ادبیات این بازار آشنا شوند. او با اشاره به اینکه به دلیل مسائل فقهی امکان تعریف شاخص در بازار ایران وجود ندارد، گفت: اما با توجه به ویژگی‌های صندوق‌های ETF که از مهم‌ترین آنها عدم توقف نماد این صندوق‌ها، تنوع سبدهای صندوق‌های قابل معامله و نقدشوندگی آنها، تصمیم گرفتیم روی ETF‌ها آپشن تعریف کنیم. در همین راستا روی دو ETF کاریس و داریوش آپشن‌ها را باز کردیم و هر دو موفق بوده است. او با اشاره به اینکه طی معاملات روز شنبه ۱۷ بهمن در فرابورس روی تک سهم جدیدی آپشن منتشر شد، ادامه داد: به زودی ابزارهای جدید هم در بازار مشتقه منتشر خواهد شد. همچنین طی مصوبه‌ای تمام بازارگردان‌های سهام در بورس و فرابورس می‌توانند روی سهام اختصاصی خود در آپشن‌های آنها هم فعال شوند که اتفاق خوبی برای عمق بخشی به بازار آپشن و افزایش نقدشوندگی بازار است. به این ترتیب بازارگردان‌ها می‌توانند اوراق اختیار فروش تبعی را در سهام اختصاصی خود منتشر کنند. رستمی نیا در مورد اثرگذاری بازار مشتقات بر بازار نقد با اشاره به پیشینه این بازارها در بازارهای جهانی عنوان کرد: حجم معاملات مشتقات در این بازارها به مراتب چندین برابر بازار نقد است. مطالعاتی که در این بازارها انجام شده به جمع‌بندی نهایی نرسیده است که بازار مشتقات روی بازار نقد تاثیر مشخصی داشته باشد. او در ادامه عنوان کرد: باید این نکته را در نظر گرفت که در این بازارها موارد مشخص سررسیدی وجود ندارد و عمق و نقدشوندگی بازار متفاوت است. با این وجود در برخی پیک‌های قیمتی بازار نقد روی بازار مشتقه و در برخی سررسیدها بازار مشتقه پیشرو بوده و روی نقد اثر گذاشته است. رییس اداره بازار مشتقات فرابورس در مورد رابطه بین بازار مشتقات و بازار نقد در ایران عنوان کرد: در مورد بازار ایران نتایجی که حاصل شده نشان می‌دهد اگر سررسیدها را در مقاطع خاصی در نظر بگیریم روی بعضی از سهم‌ها ممکن است بازار نقد تحت تاثیر قرار بگیرد. البته با بیشتر شدن عمق و نقدشوندگی بازار مشتقات باید این مطالعات دوباره مررو شود. او در خصوص شیوه‌ اثرپذیری بازارهای نقد و مشتقات در ایران از یکدیگر گفت: ما دو نوع تحویل نقدی و فیزیکی داریم. در تحویل نقدی مطالبه شما به عنوان دارنده اختیار در سررسید، مابه‌التفاوت قیمت بازار و قیمت اعمال است. به گفته او در تحویل فیزیکی اما معامله‌گر می‌خواهد اختیار را به صورت فیزیکی استفاده کند. به این ترتیب اگر اختیار خرید سهم را بخرید یا اختیار فروش سهم را بفروشید و در نتیجه تسویه فیزیکی از طرف فروشنده اعلام شود تسویه باید به صورت فیزیکی انجام شود. در این فرآیند اگر تعداد زیادی افراد دارنده موقعیت فروش باشند که باید سهم را بخرند و تحویل بدهند ممکن است در موارد سررسید روی بازار تاثیر بگذارد. رییس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران در پاسخ به برخی چالش‌های مطرح شده از راه‌اندازی ماشین حساب معامله تئوریک خبر داده و گفت: به زودی این ماشین حساب با استفاده از مدل بلک_شوز روی سایت فرابورس قرار خواهد گرفت. همه افرادی که خواهان داشتن قیمت تئوریک اولیه هستند می‌توانند از این ماشین حساب استفاده کنند. او در ادامه عنوان کرد: در این ماشین حساب که توسط ۳ اداره آمار، مشتقات و نرم‌افزار فرابورس تهیه شده است، محاسبه‌ نوسانات ضمنی و سایر حروف یونانی برای محاسبه ریسک هم دیده شده است. اما یکی از دلایلی که آپشن‌های فروش کمتر معامله شده این است که در مورد آن واهمه بیشتری وجود دارد و باید روی آن فرهنگ‌سازی شود.

تحلیل فقهی حقوقی مشتقات ارزی وآثار آن

اوراق مشتقه یکی از ابزارهای مالی مورد معامله در بازار سرمایه است. بر اساس دارایی پایه، اوراق مشتقه به مشتقات کالا، مشتقات اوراق بهادار و مشتقات ارز تقسیم شده اند. مشتقات ارزی از ابزارهای مالی بازار پول است. مشارکت کنندگان در بازار پول از این مشتقات با اهداف و انگیزه های مختلف استفاده می کنند. مشتقات ارزی به سه قسم عمده تقسیم شده اند که عبارتند از: اختیار معامله ارزی، سواپ و قراردادهای آتی ارزی.
یکی از کارکردهای مشتقات ارزی مدیریت ریسک نوسان قیمت ارز توسط مشارکت کنندگان در بازار ارز است. با وجود این که اقتصاد ایران همواره متاثر از خطرات نوسان قیمت ارز است و این متغیر در ادوار مختلف تاثیرات عمده ای بر فعالیت های اقتصادی گذاشته است و علی رغم مفید بودن مشنقات ارزی برای مدیریت این ریسک، از جهت حقوقی ماهیت، شرایط صدور و آثار این مشتقات مورد بررسی قرار نگرفته و به تبع آن سازوکار لازم برای ایجاد و راه اندازی بازاری منسجم برای مشتقات ارزی در کشور شکل نگرفته است، این مقاله با هدف تبیین بخشی از مسائل حقوقی مرتبط با مشتقات ارزی به بررسی ماهیت حقوقی ،مبانی و آثار مشتقات ارزی پرداخته است.
واژگان کلیدی: ابزارهای مشتقه، مشتقات ارزی، اختیار معامله ارزی، قراردادهای آتی

کلیدواژه‌ها

• واژگان کلیدی: ابزارهای مشتقه
• مشتقات ارزی
• اختیار معامله ارزی
• قراردادهای آتی

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of legal and jurisprudential aspects of currency بازار مشتقات در ایران derivativs and their effects

نویسندگان [English]

• Goodarz Eftekhar Jahromi 1
• mohammad reza sahebi pasandideh 2

2 judgeانشجو دکترا رشته گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق الهیات و علوم سیاسی،واحدعلوم تحقیقات/دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران

Analysis of legal and economical aspects of currency derivatives and theirs effects.

Derivatives are one of the financial instruments of capital market. Considering the nature of the basic asset, derivatives are categorized in three different types including :currency derivatives, securities derivatives, and commodity derivatives.
Currency derivatives are the financial instruments of the money market. Money market participants are utilizing these derivatives with different purposes.
Currency derivatives divided in to three main types as follows: currency options, currency swap and currency futures.
One of the functions of the currency derivatives is to manage the risks of the currency price fluctuations.
Although Iran economy always affected by the risk of the currency price, fluctuations which have had main effects to the economy بازار مشتقات در ایران activities during different periods and considering that the currency derivatives are useful instruments for risk management , but the legal nature , requirements and effects of this derivatives are not considered in Iranian law and therefor required mechanisms for establishment of integrated market of currency derivatives have not been formed in iran.
This article argues about some legal issues related to the currency derivatives including their legal nature , basis and effects.
Key words: derivatives, currency derivatives, currency options, futures

کلیدواژه‌ها [English]

• Key words: derivatives
• currency derivatives
• currency options
• futures

مراجع

1-عزیری، احمد« بازارهای سلف ارز ؛ موانع و مشکلات ایجاد آن در ایران »مجموعه سخنرانیها و مقالات نهمین سمینار بانکداری اسلامی ،1377

2-حسین زاده ،جواد؛ «قرارداد اختیار معامله (بررسی حقوقی فقهی)»؛ سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ،چاپ اول ،1391

3-عیسائی تفرشی محمد، محمدمهدی حاجیان ،سید مصطفی محقق داماد و کاظم یاوری «مقایسه قراردادهای آتی با قراردادهای قمار در حقوق انگلیس و حقوق اسلامی» فصلنامه مدرس، علوم انسانی ،سال پانزدهم ،شماره 2، 1390، تهران

4-ابوالحسنی ،اصغر و احمد بهاروندی؛«اوراق دو سویه ارزی» دو فصلنامه علمی –پژوهشی ،اقتصاد اسلامی ،سال پنجم شماره دوم پیاپی –بهار و تابستان 1392

6-شعبانی ،احمد و احمدرضا بهاروندی «،قراردادهای آتی و اختیار معامله ارزی از دیدگاه فقهی و اقتصادی »،دو فصلنامه علمی –تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی ،سال سوم ،شماره اول، پاییز و زمستان 1389

7-کاتوزبان ،ناصر، حقوق مدنی دوره عقد و معین (1)معاملات معرض عقد و تمیکی –شرکت سهامی انتشار –چاپ نهم 1384

8-عصمت پاشا؛عبیداله ؛«فلسفه و سر تکاملی ابزارهای مالی مشتقه » ترجمه علی صالح آبادی ،فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی ،سال سوم ،شماره نهم ،بهار 1382

11-فارسی پور ،علیرضا ،حمید بهرامی احمدی و محمدرضا پور ابراهیمی ،« اعتبار قرارداهای آتی از نظر فقه امامیه» ، فصلنامه بورس اوراق بهادار ،شماره 27-1393

12-اعتصامی ،سید امیرحسین؛« بررسی بازار قراردادهای اختیار معامله در جهان و نگاهی به نظریات فقهی در این حوزه» ،سازمان بورس و اوراق بهادار ،منتخب گزارش های پژوهشی ،1392

14-هال ،جان(1384) «مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک »؛ترجمه سجاد سیاح و علی صالح آبادی ،زیرنظربخش تحقیقات شرکت کارگزار مفید ،نشر گروه رایانه تدبیر پرداز ،چاپ اول

15-حقیقی،امیرحسین،"نظام حاکم بر مشتقات مالی" پایان نامه دوره کارشناسی ارشد دانشکده حقوق دانشگاه تهران